HUMANISMOA

1. Zeintzuk dira XV mendean ematen diren aldaketa nagusiak? Zein da Elizak duen egoera?

Humanismoa da aldaketa nagusiena:

Humanismoa, Italiako berpizkundearen hasieran XV mendean hasi zuen egonezin doktrinal eta espekulatiboaren indartzea.
Mendebaldeko Europako filosofia nagusi bezala eskolastizismoa mugitu zuen eta monopolioko Elizako liderrak kendu zituen lehenago eraman zuten ikasketaren gainean. Kide  ezjakinek literatura zaharra ikasten zuten eta Lorenzo Valla humanista italiarraren kategoriako erudituek Bibliaren itzulpenak eta Elizaren tradizioa ziren beste dokumentu batzuk ebaluatu zituzten. Inprimatzearen asmaketak liburuen zirkulazioa areagotu zuen hein handi batean eta berriztatze espiritualaren ideiak hedatu zituen Europa osotik.

Italiatik kanpo bizi ziren humanistak, Erasmo de Rotterdam bezala Herbehereetan, John Colet-en eta Tomas Moro Ingalaterrako sirrarengan, Johann Reuchlin Alemanian eta Jacques Lefèvre d'Étaples-en Frantzian, arau berriak eman zizkieten Elizaren praktiken ebaluazioari eta Idazteen ezaguera zehatzagoko garapenari.

Ikerketa hauek oinarriak ezarri zituzten gainean Martín Lutero teologoak eta Calvino erreformistak erreibindikatu zuten autoritate erlijioso posible bakarra Bibliaren, Humanismoa El-en ikerketari aplikatutako judizio indibiduala zela, filosofian, duintasuna eta pertsonaren balioa azpimarratzea jarrera da.

Muga humanismoa maiztasun handiarekin erabiltzen da Europatik XIV mendeetan zehar hedatu zen mugimendu literario eta kulturala deskribatzeko eta XV.

2. Nor da Erasmo Rotterdamgoa? Zer proposatzen du berak?

Erasmo Rotterdamgoa edo Desiderio Erasmo, izen osoz eta latinez Desiderius Erasmus Roterodamus, (Rótterdam, Herbeherak Herbehereak, 1466/1469ko urriaren 27a – Basilea, Suitza, 1536ko uztailaren 12a) Pizkunde garaiko humanista, filologo, teologo eta filosofo bat izan zen. Bere garaian jakintsu handitzat hartua izan zen. Idazle oparoa, bere lanak latin garbi eta jantziaz idazteaz gainera, antzinako filosofiaren ezagutza handia zuen. Oinarri horretatik, benetako kristautasun baten alde saiatu zen bere teologia lanetan.

Eramos hedatu nahi zituen idei nagusiak:

·                 

  Elizaren Berriztatzea. Erasmorentzat, elizaren erakundearen funtzio nagusiak ebanjelizazioa izan behar zuen eta hura  Estatu bezala egituratuta egotea ez zen aipaturiko lanerako beharrezkoa. Bere jarrerak kritika ugariak eman zizkion teologo ofizialen partez eta Inkisizioaren. Bere liburuek eta bere ideiek Erreforma luterotarra lehertuko litzatekeen hazkuntza-likidoa prestatzera lagundu zuten eta hondatzen bukatu zuten Eliza katolikoaren sistema ofiziala (Erasmok haren barruan geratzea beti nahiago izan zezan arren).

·                  Heziketa kristaua. Erasmok  gizakiaren heziketa babestu zuen, Idazte Sakratuen ezagueratik abiatuz eta moral kristauaren arauei jarraituz.

·                  Tolerantzia eta bakezaletasuna. Bere esistentzian –Francisco Iren eta V Carlos-en arteko liskarrak, edo inbasio turkiarrak bezala- zehar ezagutu zituen gerra ugarien ondorio ezin okerragoek izututa, ez zion saiatzeari utzi gerra geldi zezatela eta bakeagatik apustu egin zezatela beste edozein begiruneren gainetik gobernariak, gutunen eta liburuen bitartez, konbentzitzen.

·                  Europako kulturaren unitatea. Erasmo definitu zuen hartara berera Unibertsoko herritar bezala, konpromiso nazionalista edo alderdikoi guztitik itzuriz, eta espazioak soilik kultura humanista goranzkoa izan zen tokian eta libratzen duen bilatuz. Horregatik, atxiki zitzaien bi gizarte bakarrak Letretako eta Eliza kristauko Errepublika izan ziren.

ZER ZERIKUZIA DU ELIZAREN HISTORIOA ETA AMERIKARN SORKUNTZAN

Zer zerikuzia du Elizaren historioa eta Amerikaren sorkuntza?

Eliza, funtsezko euskarri bat izan zen kolonietako gizartean. Gainera, botere politikoaren eta Elizaren arteko  batasuna posiblea zela uzte zuten, hau da, elkarrekin gobernatu ahal zutela.

Hau, Patronatuaren antzeko instituzioen jatorria izan zen. Patronatua, Amerikako Elizan parte hartzeko Estatu espaniarra zuen betiereko eskubidea zen. Eta espaniar autoritate politikoei ahalmena ematen zien hamarrenak kobratzeko, elizaren karguetarako hautagaiak aurkezteko, Amerikan Eliza antolatzeko, eta Elizen, monasterioen, ospitalen eta komentuen eraikuntzen gainean erabakitzeko. 

Kulturen sustapenak kanon (arau) zorrotzen barruan egin behar ziren, bai juduen bai protestanteen desbideratze arriskuagatik. Horregatik, ortodoxia, Ofizio-Santu- Auzitegiaren (Inkisizio bezala ezagunagoa) bidez zaintzen zen.

TRENTOKO KONTZILIOA

TRENTOKO KONTZILIOA

Eliza katolikoaren XIX. sinodo orokorra edo kontzilioa, Trenton egina (1545 - 1563). Paulo III.ak deitu zuen eta Pio IV.ak eman zion amaiera. Erreforma protestanteak zalantzan ipini edo ukaturiko irakaspenen kontua argitzen ahalegin handia egin zuen. Eliza katolikoaren Kontrarreformarako irizpide garrantzizkoak eman zituen. Aparteko eragina izan zuen Mendebaldeko Elizan ondorengo mendeetan.

Trentoko Kontzilioaren ondoko Erreforma katolikoak herri-hizkuntzen eliz erabilpena, katekesi lanetarako bederen, onartu zuen. Diozesiek bezalatsu Ordena Erlijiosoak ere, frantziskotarrek, josulagunek edo karmeldarrek adibidez, sermoi garaian hizkuntz hautapena egin behar izaten zuten. Herri eta aldartearen arabera erdaraz, baina baita euskaraz ere.

ERABAKIAK:

-Doktrina iturriei dagokienez, Trentoko Kontzilioak erabaki zuen Bibliaz gain ezinbestekoak zirela Tradizio Apostolikoa eta Elizaren Irakaspen ofiziala.

-Salbamena ez dator fede hutsetik, fede horrek sortzen dituen ekintza onetatik baizik.

-Eukaristia salbamenerako sakrifizio ezinbestekoa da. Bertan ogia eta ardoa Kristoren gorputz eta odol bihurtzen dira guztiz.

-Erlikiak eta irudi erlijiosoak baliozkoak dira beneraziorako, jende arrunta federa hurbilarazten baitute.

-Santuen, eta bereziki Andre Mariaren gorespena azpimarratu ziren eta Garbitokiaren izaera erreala definitu zen.

-Elizkizunak latinez eta aldarera begira egin beharra azpimarratu zen, protestanteen ohituren aurka (herri hizkuntzan eta eliztarrei begira).

ONDORIOAK

Garrantzitsuena kontraerreforma da.

Kontrarreforma edo Erreforma Katolikoa XVI. mendearen erdialdean Erromatar Eliza Katolikoak garatutako barne erreforma mugimendua izan zen, Erreforma Protestanteari aurre egiteko nahian. Doktrina, barne-egitura, ordena erlijiosoak eta mugimendu espiritualak izan ziren burututako aldakuntzen jomuga.

LEHENENGO KRISTAUAK

LEHENENGOKO KRISTAUAK

1.      ZER DIOTE LEHENGOKO KRISTAUAK ELIZAZ?

Itun Berriaren arabera hau esaten da:

-          Eliza komunioa da: ez dago ez judurik ez greziarrik, denok deitu gaituzte komunio unibertsalera. Jesusenganako fedeak heziak apurtzen ditu. Gizateria hautsita dago eta behin betiko berradiskidetzea, berradiskidetze unibertsalerako bidea irekitzen duena Jesus gurutzean hiltzea da.

-          Jainkoaren Eliza gizon-emakume guztientzako deia da: Jainkoak nahi duen gizateriaren hezia da. ¨Eliza¨ hitzak berak batzarra esan nahi du.

-          Eliza Kristoren gorputza da, berriro dakarrelako Kristo mundura bere indar salbatzaile guztiaz. Halaber, Kristoren gorputza da, bere kide guztiak, desberdinak izanda, ezinbestekoak eta beharrezkoak baitira.

2.      NOLA ANTOLATU ETA NOLA ERATU ZIREN LEHENENGO KRISTAU ELKARTEAK?

Elizaren lehenengo mende horretan, artean oso lotuta zegoen apostuluei; eta apostuluen artean Pedro zen nagusia. Mendearen bigarren erdialdean, ahotz apostuluek transmititutako irakaspenak Itun Berriko agertu ziren.

Elizaren bizitza kristauen etxeetan gauzatezen zen. Kristau-bizitzaren muina eukaristia egitea zen, igandeetan zen eta ogia zatikitzen zuten. Barne-egitura agertzen hasi zen: hiri bakoitzeko gotzaina elkartearen azken arduraduna, apostoluen ondorengoa baita, eta goitzanari presbiteroek eta diakonoek laguntzen diote.

Kristau- elkartean aukeratu egin behar zen arduradun bat zaintzeko, behartsuentzako gauzak lortzeko, gaixoentzako eta abar; eskatzen zuten pertson arduratsuak empresa- aurrerapenak monitorizatzeko.

Garrantzi gutxiago zuten funtzionarioak lan garrantzitsuak egin behar zutenak “diakonoak” zuten izena; hau da, laguntzaileak. Laguntzaileak janaria eta edaria lortu behar zuten batzar- erlijiosoetan parte hartzen zuten pertsonen antolatutako afarietarako. Gaixoak, alargunak eta umezurtzak zaintzeko ardura ere bazuten.

Dogma eta gurtza  adinekoak ziren; presbiteroak zuten izena: bere ardura zen jende guztia doktrina egitea. Profetak apaiz bezalakoak jartzen zuten bere lekua hartu zutelako judu erlijiotatik banatzerakoan.

Lehenengo kristau- ekarteak ekintza hauek egin behar zituzten:

-          Espiritu Santuaren bisita jaso.

-          Jesus piztuaren  berri eman.

-          Jendea bataiatu.

-          Elkarbanatu.

-          Kolaboratzaileak aukeratu.

-          Eukaristia ospatu.

3.      ZEINTZUK IZAN ZIREN LEHEN KRISTAU ELKARTEEK JASOTAKO JAZARPENAK?

Lehenengo kristau elkarteek jasotako jazarpenak salatzea, gipoitzea eta halako gauzak zirela.

Ere esaten zen lehenengo kristauak katatunbetan izkutatzen zirela jazarpenak izaten zituztenean.                   

NOLA KRISTAUTU ZEN EUROPA ERDI AROAREN HASIERAN

Nola kristautu zen Europa Erdi Aroaren hasieran?

Antzinatik ezagutzen den monakotza-era zaharrena budismoaren baitan garatu zen duela bost mila bat urte. Eskola filosofiko zenbaitetan ere monakotzarako joera izan da, hala nola estoikoen artean. Geroztik erlijio nagusi guztietan izan dira monakotzan bizi izan ziren pertsonak, bereziki kristautasunean eta budismoan.

Haien bizimodua otoitza, meditazioa, gizartearekin harreman mugatuak izatea, kastitatea eta taldearen baitan elkarbizitza izaten dira beren ezaugarri nagusiak, aurrez egindako boto eta promesari jarraiki.

ELIZAKO GIZA DOKTRINA

Elizako Giza Doktrina

Zer da?

Elizako giza doktrina, Elizaren irakaspen taldea da giza agindu arazoei buruz hitz egiten duena edoMaisutzak lege naturaleko aukeratzen dituen kontzeptuetako taldea eta goiargitzea eta egokituz bere garaiko gizarte arazoak herriko pertsoneei laguntzeko eta gobernueei giza gizartea antolatzeko eta eta gehiago ahala Jainkoaren munduaren gaineko jomugekin.

Zeri buruz hitz egiten du?

 Lehenengo partean:

-HUMANITATEARENTZAKO JAINKOAREN MAITASUN JOMUGA

-ELIZAREN MISIOA ETA DOKTRINA SOZIALA

-GIZA PERTSONA ETA BERE ESKUBIDEAK

-ELIZAREN DOKTRINA SOZIALAREN PRINTZIPIOAK

Bigarren partean:

-FAMILIA, GIZARTEAREN BIZI-ZELULA DA

-GIZA LANA

-BIZITZA EKONOMIKOA

-KOMUNITATE POLITIKOA

-NAZIOARTEKO KOMUNITATEA

-INGURUMENA BABESTEA

-LA PAZEKO SUSTAPENA

Hirugarren partean:

-DOKTRINA SOZIALA ETA ELIZAREN  ERAGINA

Zeri buruz hitz egiten du?

1. Ondasun erkidearen printzipioa.

2. Ondareen norako unibertsala.

3. subsidiaridadearen printzipioa.

4. Parte-hartzearen printzipioa.

5. Solidaritate-printzipioa.

6. Baloreen printzipioa: egia, askatasuna, justitzia eta maitasuna.

7. Maitasuna, besteei gidatzen duen printzipioa izan behar da.

Zer defendatzen du?    

Elizako Giza Doctrina hainbat gauza defendatzen ditu:

·         Giza Lana: Honetan lan egiteko eskubidea, langileen eskubideak, langileen arteko solidaritatea eta <RES NOVAE> a.

·         Ekonomika bizitza: Honetan jende guztia izan behar duela instituzio ekonomiko berbera.

·         Komunitate politikoa eta internazionala.

·         Ingurumena babestea.

·         Munduan bakea egotea.

Gero, esaten da solidaritatea, pertsona baten dignitatea ere bai defendatzen duela.

Adibidez, dignitatea esaten duenean esan nahi du pertsonak ezin dutela pertsonak esaten dieten gauzak egitea; bakoitzak nahi duena egin behar du.

-       Gizakiak.

-       Familia

-       Ordena soziala.

-       Lana eta soldata.

-       Pobreza eta karitatea

EDIKTOA

1. Zer da ediktoa?

 Ediktu agintaldia edo dekretu magistratu autoritatean emana da. Kontzeptua,                                Latinez Edictum, erabiltzen da hitz hau erromatar magistratuen bere judizioko gaiei  buruz hitz egiteko. Antzinako Erroman, magistratuak bandoen iturri nagusiak ziren. Pretorea magistratua zen nor justizia administratzeaz arduratzen zena. Pretore hiritarra   edo pretore peregrinoa zela esan al zen.

Ediktuak betikoak edo bat-batekoak izan zitekeen. Beste sailkapen bat izan zezakeen  traslaticium eta novum, hitz guztiak Latinezkoak ziren. Historian zehar hainbat edikto inportanteak egon dira, hauek mugarriak ziren kausa batzuengatik. Adibidez, Milango ediktoa.

Gaur egun, ediktoko nozioa erreferentzia egiten dio judicial komunikazio bati, honek publikatzen da esateko nola zerbait oso importantea izango dela guztiotzako. Adibidez: El Juzgado Nro. 8¨ publikatzen dute guztiok empresas aldatu behar zutela 31 egunetan komunikatzeko.

2. Zer esaten du Milango ediktoa? ( nor, zer esaten du, noiz)

Milango Ediktua, kristautasunaren tolerantzia izenarekin ere ezagutzen dutena, Milanen aldarrikatu zen 313 urtean. Ediktu horren bidez, erlijio-askatasuna ezarri zen Erromatar Inperioan eta zenbait erlijio-talderen aurka jazarpenei amaiera eman zitzaien. Konstantino I.a Handiak eta Liziniok mendebaldeko eta ekialdeko erromatar inperioetako agintariak sinatu zuten ediktua

Milango Ediktuak kristauen onarpen ofiziala ekartzeaz gain, Erromatar Inperioan aldaketa sakonak eragitea ekarri zuen berekin, baita Elizaren hedatzea ere. Ediktuaren ondorioz, agintari erromatarrek konfiskatutako bilera eta gurtza-lekuak itzuli zitzaizkien kristauei. Kristautasunak legitimitate-estatusa lortu zuen paganismoarekin batera, eta Erromatar Inperioko erlijioa izatera iritsi zen.

3. Zer esaten du Tesaloniko ediktoa? (nor, zer esaten du, noiz)

Graciano, Valentiniano (II) eta Teodosio Augusto Constantinopla hiriari esandakoa zen:

«Gure bihozberatasuneko administrazioak gobernatzen dituen herri guztiak erlijioa izan daitezela nahi dugu Pedro apostolu jainkotiarrak eman zituela erromatarrak, gaur arte hura bera predikatu zuen bezala predikatu dituen, eta nabaria Dámaso aita santua eta Alexandriako, Pedro-ko apezpikua, santutasun apostolikoko gizona, izatea denak. Hau da, doktrina apostolikoaren eta doktrina ebanjelikoaren arabera sinesten dugu Aitaren jainkotasun bakarrean, Semearen eta maiestate berdineko eta Trinidad errukitsuko kontzeptuaren azpian Espiritu Santuko. Ordenatzen dugu izan dezatela arau honi, gainerakoak zoroak eta zeinen gainean heresiaren doilorkeriak pisatuko duen eroak epaitzen ditugu berriz, jarraitzen dioten kristau katolikoko izena. Bere bilera-lekuek ez dute eliza-izena jasoko eta, mendeku jainkotiarreko lehenik eta behin, arrazoi izango dira, eta gero gure ezin ederrago borondatea jarraituz hartuko dugun berezko ekimenak kaltetuko ditu.»

Tesalonikako martxoko Kalendas-etako hirugarren egunean, Graciano Augusto-ren bosgarren kontsulatuan eta Teodosio Augusto-ren lehenik eta behin, emanda.

4. Zein da kristauentzat duen ondorioak?

·         Milango Legezko Abizuaren ondorioak hauek izan ziren:

-Kristauen jazarpenen amaiera.  

-Kristautasuna, paganismoaren gainetik egindako aurrerapenaren hasiera.     

-Constantinoren aldetik, kristau indarrari egindako onarpena.
                         
-Constantino, beste erlijioei emandako abantaila ekonomiko berberak eman zion Kristautasunari.  

-Eliza bikainenak eraikitzea agindu zuen Constantinok.                   

-Estatuaren eta Elizaren arteko harremanak nahiko estutu ziren.

·         Tesalonikako Legezko Abizuaren ondorioak hauek izan ziren:      

-Apezkikuek maila inperial eta zibila lortu zituzten.    
                                        
-Jaiak eta egutegi zibila ohituren arabera ezarri ziren.

-Moral kristauaren aurkakoak ziren legeak aldatu egin zituzten.  

-Emperadorea, elizaren eta estatuaren barneko arazoak erregulatzen saiatu zen.    

-Botere zibila, estatuaren  zereginetan sartu zen.       

-Elizaren boterea, zeregin zibiletan sartu zen.