HUMANISMOA

1. Zeintzuk dira XV mendean ematen diren aldaketa nagusiak? Zein da Elizak duen egoera?

Humanismoa da aldaketa nagusiena:

Humanismoa, Italiako berpizkundearen hasieran XV mendean hasi zuen egonezin doktrinal eta espekulatiboaren indartzea.
Mendebaldeko Europako filosofia nagusi bezala eskolastizismoa mugitu zuen eta monopolioko Elizako liderrak kendu zituen lehenago eraman zuten ikasketaren gainean. Kide  ezjakinek literatura zaharra ikasten zuten eta Lorenzo Valla humanista italiarraren kategoriako erudituek Bibliaren itzulpenak eta Elizaren tradizioa ziren beste dokumentu batzuk ebaluatu zituzten. Inprimatzearen asmaketak liburuen zirkulazioa areagotu zuen hein handi batean eta berriztatze espiritualaren ideiak hedatu zituen Europa osotik.

Italiatik kanpo bizi ziren humanistak, Erasmo de Rotterdam bezala Herbehereetan, John Colet-en eta Tomas Moro Ingalaterrako sirrarengan, Johann Reuchlin Alemanian eta Jacques Lefèvre d'Étaples-en Frantzian, arau berriak eman zizkieten Elizaren praktiken ebaluazioari eta Idazteen ezaguera zehatzagoko garapenari.

Ikerketa hauek oinarriak ezarri zituzten gainean Martín Lutero teologoak eta Calvino erreformistak erreibindikatu zuten autoritate erlijioso posible bakarra Bibliaren, Humanismoa El-en ikerketari aplikatutako judizio indibiduala zela, filosofian, duintasuna eta pertsonaren balioa azpimarratzea jarrera da.

Muga humanismoa maiztasun handiarekin erabiltzen da Europatik XIV mendeetan zehar hedatu zen mugimendu literario eta kulturala deskribatzeko eta XV.

2. Nor da Erasmo Rotterdamgoa? Zer proposatzen du berak?

Erasmo Rotterdamgoa edo Desiderio Erasmo, izen osoz eta latinez Desiderius Erasmus Roterodamus, (Rótterdam, Herbeherak Herbehereak, 1466/1469ko urriaren 27a – Basilea, Suitza, 1536ko uztailaren 12a) Pizkunde garaiko humanista, filologo, teologo eta filosofo bat izan zen. Bere garaian jakintsu handitzat hartua izan zen. Idazle oparoa, bere lanak latin garbi eta jantziaz idazteaz gainera, antzinako filosofiaren ezagutza handia zuen. Oinarri horretatik, benetako kristautasun baten alde saiatu zen bere teologia lanetan.

Eramos hedatu nahi zituen idei nagusiak:

·                 

  Elizaren Berriztatzea. Erasmorentzat, elizaren erakundearen funtzio nagusiak ebanjelizazioa izan behar zuen eta hura  Estatu bezala egituratuta egotea ez zen aipaturiko lanerako beharrezkoa. Bere jarrerak kritika ugariak eman zizkion teologo ofizialen partez eta Inkisizioaren. Bere liburuek eta bere ideiek Erreforma luterotarra lehertuko litzatekeen hazkuntza-likidoa prestatzera lagundu zuten eta hondatzen bukatu zuten Eliza katolikoaren sistema ofiziala (Erasmok haren barruan geratzea beti nahiago izan zezan arren).

·                  Heziketa kristaua. Erasmok  gizakiaren heziketa babestu zuen, Idazte Sakratuen ezagueratik abiatuz eta moral kristauaren arauei jarraituz.

·                  Tolerantzia eta bakezaletasuna. Bere esistentzian –Francisco Iren eta V Carlos-en arteko liskarrak, edo inbasio turkiarrak bezala- zehar ezagutu zituen gerra ugarien ondorio ezin okerragoek izututa, ez zion saiatzeari utzi gerra geldi zezatela eta bakeagatik apustu egin zezatela beste edozein begiruneren gainetik gobernariak, gutunen eta liburuen bitartez, konbentzitzen.

·                  Europako kulturaren unitatea. Erasmo definitu zuen hartara berera Unibertsoko herritar bezala, konpromiso nazionalista edo alderdikoi guztitik itzuriz, eta espazioak soilik kultura humanista goranzkoa izan zen tokian eta libratzen duen bilatuz. Horregatik, atxiki zitzaien bi gizarte bakarrak Letretako eta Eliza kristauko Errepublika izan ziren.

ZER ZERIKUZIA DU ELIZAREN HISTORIOA ETA AMERIKARN SORKUNTZAN

Zer zerikuzia du Elizaren historioa eta Amerikaren sorkuntza?

Eliza, funtsezko euskarri bat izan zen kolonietako gizartean. Gainera, botere politikoaren eta Elizaren arteko  batasuna posiblea zela uzte zuten, hau da, elkarrekin gobernatu ahal zutela.

Hau, Patronatuaren antzeko instituzioen jatorria izan zen. Patronatua, Amerikako Elizan parte hartzeko Estatu espaniarra zuen betiereko eskubidea zen. Eta espaniar autoritate politikoei ahalmena ematen zien hamarrenak kobratzeko, elizaren karguetarako hautagaiak aurkezteko, Amerikan Eliza antolatzeko, eta Elizen, monasterioen, ospitalen eta komentuen eraikuntzen gainean erabakitzeko. 

Kulturen sustapenak kanon (arau) zorrotzen barruan egin behar ziren, bai juduen bai protestanteen desbideratze arriskuagatik. Horregatik, ortodoxia, Ofizio-Santu- Auzitegiaren (Inkisizio bezala ezagunagoa) bidez zaintzen zen.

TRENTOKO KONTZILIOA

TRENTOKO KONTZILIOA

Eliza katolikoaren XIX. sinodo orokorra edo kontzilioa, Trenton egina (1545 - 1563). Paulo III.ak deitu zuen eta Pio IV.ak eman zion amaiera. Erreforma protestanteak zalantzan ipini edo ukaturiko irakaspenen kontua argitzen ahalegin handia egin zuen. Eliza katolikoaren Kontrarreformarako irizpide garrantzizkoak eman zituen. Aparteko eragina izan zuen Mendebaldeko Elizan ondorengo mendeetan.

Trentoko Kontzilioaren ondoko Erreforma katolikoak herri-hizkuntzen eliz erabilpena, katekesi lanetarako bederen, onartu zuen. Diozesiek bezalatsu Ordena Erlijiosoak ere, frantziskotarrek, josulagunek edo karmeldarrek adibidez, sermoi garaian hizkuntz hautapena egin behar izaten zuten. Herri eta aldartearen arabera erdaraz, baina baita euskaraz ere.

ERABAKIAK:

-Doktrina iturriei dagokienez, Trentoko Kontzilioak erabaki zuen Bibliaz gain ezinbestekoak zirela Tradizio Apostolikoa eta Elizaren Irakaspen ofiziala.

-Salbamena ez dator fede hutsetik, fede horrek sortzen dituen ekintza onetatik baizik.

-Eukaristia salbamenerako sakrifizio ezinbestekoa da. Bertan ogia eta ardoa Kristoren gorputz eta odol bihurtzen dira guztiz.

-Erlikiak eta irudi erlijiosoak baliozkoak dira beneraziorako, jende arrunta federa hurbilarazten baitute.

-Santuen, eta bereziki Andre Mariaren gorespena azpimarratu ziren eta Garbitokiaren izaera erreala definitu zen.

-Elizkizunak latinez eta aldarera begira egin beharra azpimarratu zen, protestanteen ohituren aurka (herri hizkuntzan eta eliztarrei begira).

ONDORIOAK

Garrantzitsuena kontraerreforma da.

Kontrarreforma edo Erreforma Katolikoa XVI. mendearen erdialdean Erromatar Eliza Katolikoak garatutako barne erreforma mugimendua izan zen, Erreforma Protestanteari aurre egiteko nahian. Doktrina, barne-egitura, ordena erlijiosoak eta mugimendu espiritualak izan ziren burututako aldakuntzen jomuga.

LEHENENGO KRISTAUAK

LEHENENGOKO KRISTAUAK

1.      ZER DIOTE LEHENGOKO KRISTAUAK ELIZAZ?

Itun Berriaren arabera hau esaten da:

-          Eliza komunioa da: ez dago ez judurik ez greziarrik, denok deitu gaituzte komunio unibertsalera. Jesusenganako fedeak heziak apurtzen ditu. Gizateria hautsita dago eta behin betiko berradiskidetzea, berradiskidetze unibertsalerako bidea irekitzen duena Jesus gurutzean hiltzea da.

-          Jainkoaren Eliza gizon-emakume guztientzako deia da: Jainkoak nahi duen gizateriaren hezia da. ¨Eliza¨ hitzak berak batzarra esan nahi du.

-          Eliza Kristoren gorputza da, berriro dakarrelako Kristo mundura bere indar salbatzaile guztiaz. Halaber, Kristoren gorputza da, bere kide guztiak, desberdinak izanda, ezinbestekoak eta beharrezkoak baitira.

2.      NOLA ANTOLATU ETA NOLA ERATU ZIREN LEHENENGO KRISTAU ELKARTEAK?

Elizaren lehenengo mende horretan, artean oso lotuta zegoen apostuluei; eta apostuluen artean Pedro zen nagusia. Mendearen bigarren erdialdean, ahotz apostuluek transmititutako irakaspenak Itun Berriko agertu ziren.

Elizaren bizitza kristauen etxeetan gauzatezen zen. Kristau-bizitzaren muina eukaristia egitea zen, igandeetan zen eta ogia zatikitzen zuten. Barne-egitura agertzen hasi zen: hiri bakoitzeko gotzaina elkartearen azken arduraduna, apostoluen ondorengoa baita, eta goitzanari presbiteroek eta diakonoek laguntzen diote.

Kristau- elkartean aukeratu egin behar zen arduradun bat zaintzeko, behartsuentzako gauzak lortzeko, gaixoentzako eta abar; eskatzen zuten pertson arduratsuak empresa- aurrerapenak monitorizatzeko.

Garrantzi gutxiago zuten funtzionarioak lan garrantzitsuak egin behar zutenak “diakonoak” zuten izena; hau da, laguntzaileak. Laguntzaileak janaria eta edaria lortu behar zuten batzar- erlijiosoetan parte hartzen zuten pertsonen antolatutako afarietarako. Gaixoak, alargunak eta umezurtzak zaintzeko ardura ere bazuten.

Dogma eta gurtza  adinekoak ziren; presbiteroak zuten izena: bere ardura zen jende guztia doktrina egitea. Profetak apaiz bezalakoak jartzen zuten bere lekua hartu zutelako judu erlijiotatik banatzerakoan.

Lehenengo kristau- ekarteak ekintza hauek egin behar zituzten:

-          Espiritu Santuaren bisita jaso.

-          Jesus piztuaren  berri eman.

-          Jendea bataiatu.

-          Elkarbanatu.

-          Kolaboratzaileak aukeratu.

-          Eukaristia ospatu.

3.      ZEINTZUK IZAN ZIREN LEHEN KRISTAU ELKARTEEK JASOTAKO JAZARPENAK?

Lehenengo kristau elkarteek jasotako jazarpenak salatzea, gipoitzea eta halako gauzak zirela.

Ere esaten zen lehenengo kristauak katatunbetan izkutatzen zirela jazarpenak izaten zituztenean.                   

NOLA KRISTAUTU ZEN EUROPA ERDI AROAREN HASIERAN

Nola kristautu zen Europa Erdi Aroaren hasieran?

Antzinatik ezagutzen den monakotza-era zaharrena budismoaren baitan garatu zen duela bost mila bat urte. Eskola filosofiko zenbaitetan ere monakotzarako joera izan da, hala nola estoikoen artean. Geroztik erlijio nagusi guztietan izan dira monakotzan bizi izan ziren pertsonak, bereziki kristautasunean eta budismoan.

Haien bizimodua otoitza, meditazioa, gizartearekin harreman mugatuak izatea, kastitatea eta taldearen baitan elkarbizitza izaten dira beren ezaugarri nagusiak, aurrez egindako boto eta promesari jarraiki.

ELIZAKO GIZA DOKTRINA

Elizako Giza Doktrina

Zer da?

Elizako giza doktrina, Elizaren irakaspen taldea da giza agindu arazoei buruz hitz egiten duena edoMaisutzak lege naturaleko aukeratzen dituen kontzeptuetako taldea eta goiargitzea eta egokituz bere garaiko gizarte arazoak herriko pertsoneei laguntzeko eta gobernueei giza gizartea antolatzeko eta eta gehiago ahala Jainkoaren munduaren gaineko jomugekin.

Zeri buruz hitz egiten du?

 Lehenengo partean:

-HUMANITATEARENTZAKO JAINKOAREN MAITASUN JOMUGA

-ELIZAREN MISIOA ETA DOKTRINA SOZIALA

-GIZA PERTSONA ETA BERE ESKUBIDEAK

-ELIZAREN DOKTRINA SOZIALAREN PRINTZIPIOAK

Bigarren partean:

-FAMILIA, GIZARTEAREN BIZI-ZELULA DA

-GIZA LANA

-BIZITZA EKONOMIKOA

-KOMUNITATE POLITIKOA

-NAZIOARTEKO KOMUNITATEA

-INGURUMENA BABESTEA

-LA PAZEKO SUSTAPENA

Hirugarren partean:

-DOKTRINA SOZIALA ETA ELIZAREN  ERAGINA

Zeri buruz hitz egiten du?

1. Ondasun erkidearen printzipioa.

2. Ondareen norako unibertsala.

3. subsidiaridadearen printzipioa.

4. Parte-hartzearen printzipioa.

5. Solidaritate-printzipioa.

6. Baloreen printzipioa: egia, askatasuna, justitzia eta maitasuna.

7. Maitasuna, besteei gidatzen duen printzipioa izan behar da.

Zer defendatzen du?    

Elizako Giza Doctrina hainbat gauza defendatzen ditu:

·         Giza Lana: Honetan lan egiteko eskubidea, langileen eskubideak, langileen arteko solidaritatea eta <RES NOVAE> a.

·         Ekonomika bizitza: Honetan jende guztia izan behar duela instituzio ekonomiko berbera.

·         Komunitate politikoa eta internazionala.

·         Ingurumena babestea.

·         Munduan bakea egotea.

Gero, esaten da solidaritatea, pertsona baten dignitatea ere bai defendatzen duela.

Adibidez, dignitatea esaten duenean esan nahi du pertsonak ezin dutela pertsonak esaten dieten gauzak egitea; bakoitzak nahi duena egin behar du.

-       Gizakiak.

-       Familia

-       Ordena soziala.

-       Lana eta soldata.

-       Pobreza eta karitatea

EDIKTOA

1. Zer da ediktoa?

 Ediktu agintaldia edo dekretu magistratu autoritatean emana da. Kontzeptua,                                Latinez Edictum, erabiltzen da hitz hau erromatar magistratuen bere judizioko gaiei  buruz hitz egiteko. Antzinako Erroman, magistratuak bandoen iturri nagusiak ziren. Pretorea magistratua zen nor justizia administratzeaz arduratzen zena. Pretore hiritarra   edo pretore peregrinoa zela esan al zen.

Ediktuak betikoak edo bat-batekoak izan zitekeen. Beste sailkapen bat izan zezakeen  traslaticium eta novum, hitz guztiak Latinezkoak ziren. Historian zehar hainbat edikto inportanteak egon dira, hauek mugarriak ziren kausa batzuengatik. Adibidez, Milango ediktoa.

Gaur egun, ediktoko nozioa erreferentzia egiten dio judicial komunikazio bati, honek publikatzen da esateko nola zerbait oso importantea izango dela guztiotzako. Adibidez: El Juzgado Nro. 8¨ publikatzen dute guztiok empresas aldatu behar zutela 31 egunetan komunikatzeko.

2. Zer esaten du Milango ediktoa? ( nor, zer esaten du, noiz)

Milango Ediktua, kristautasunaren tolerantzia izenarekin ere ezagutzen dutena, Milanen aldarrikatu zen 313 urtean. Ediktu horren bidez, erlijio-askatasuna ezarri zen Erromatar Inperioan eta zenbait erlijio-talderen aurka jazarpenei amaiera eman zitzaien. Konstantino I.a Handiak eta Liziniok mendebaldeko eta ekialdeko erromatar inperioetako agintariak sinatu zuten ediktua

Milango Ediktuak kristauen onarpen ofiziala ekartzeaz gain, Erromatar Inperioan aldaketa sakonak eragitea ekarri zuen berekin, baita Elizaren hedatzea ere. Ediktuaren ondorioz, agintari erromatarrek konfiskatutako bilera eta gurtza-lekuak itzuli zitzaizkien kristauei. Kristautasunak legitimitate-estatusa lortu zuen paganismoarekin batera, eta Erromatar Inperioko erlijioa izatera iritsi zen.

3. Zer esaten du Tesaloniko ediktoa? (nor, zer esaten du, noiz)

Graciano, Valentiniano (II) eta Teodosio Augusto Constantinopla hiriari esandakoa zen:

«Gure bihozberatasuneko administrazioak gobernatzen dituen herri guztiak erlijioa izan daitezela nahi dugu Pedro apostolu jainkotiarrak eman zituela erromatarrak, gaur arte hura bera predikatu zuen bezala predikatu dituen, eta nabaria Dámaso aita santua eta Alexandriako, Pedro-ko apezpikua, santutasun apostolikoko gizona, izatea denak. Hau da, doktrina apostolikoaren eta doktrina ebanjelikoaren arabera sinesten dugu Aitaren jainkotasun bakarrean, Semearen eta maiestate berdineko eta Trinidad errukitsuko kontzeptuaren azpian Espiritu Santuko. Ordenatzen dugu izan dezatela arau honi, gainerakoak zoroak eta zeinen gainean heresiaren doilorkeriak pisatuko duen eroak epaitzen ditugu berriz, jarraitzen dioten kristau katolikoko izena. Bere bilera-lekuek ez dute eliza-izena jasoko eta, mendeku jainkotiarreko lehenik eta behin, arrazoi izango dira, eta gero gure ezin ederrago borondatea jarraituz hartuko dugun berezko ekimenak kaltetuko ditu.»

Tesalonikako martxoko Kalendas-etako hirugarren egunean, Graciano Augusto-ren bosgarren kontsulatuan eta Teodosio Augusto-ren lehenik eta behin, emanda.

4. Zein da kristauentzat duen ondorioak?

·         Milango Legezko Abizuaren ondorioak hauek izan ziren:

-Kristauen jazarpenen amaiera.  

-Kristautasuna, paganismoaren gainetik egindako aurrerapenaren hasiera.     

-Constantinoren aldetik, kristau indarrari egindako onarpena.
                         
-Constantino, beste erlijioei emandako abantaila ekonomiko berberak eman zion Kristautasunari.  

-Eliza bikainenak eraikitzea agindu zuen Constantinok.                   

-Estatuaren eta Elizaren arteko harremanak nahiko estutu ziren.

·         Tesalonikako Legezko Abizuaren ondorioak hauek izan ziren:      

-Apezkikuek maila inperial eta zibila lortu zituzten.    
                                        
-Jaiak eta egutegi zibila ohituren arabera ezarri ziren.

-Moral kristauaren aurkakoak ziren legeak aldatu egin zituzten.  

-Emperadorea, elizaren eta estatuaren barneko arazoak erregulatzen saiatu zen.    

-Botere zibila, estatuaren  zereginetan sartu zen.       

-Elizaren boterea, zeregin zibiletan sartu zen.

MARTIN LUTERO

Nor da Martin Lutero?

Martín Lutero protestantismoa hasi zuen teologo eta erreformazaile erlijioso aleman bat zen. Europaren historia berriaren pertsonai nagusi bat izan zen, bere influentzia politikara, ekonomiara, hezkuntza filosofikora, hizkuntzara, musikara eta kulturaren beste espazio batzuetara edatu zen.

Eisleben-en jaio zen 1483ko azaroaren 10ean, nekazari familia batean. Bere aita Eisenach-en edukazio on bat hartu zuen.


1501an Erfurt-eko unibertsitatean sartu zen. Han 1502an lizenziatu zen eta 1505ean doktoratu zen. Gero deretxoa ikasi nahi izan zuen, bere aitak nahi zuen bezala, baina 1505eko udan bapatean ikasketak utzi zituen, bere liburuak saldu zituen eta Erfurt-eko Agustinoen monastegian sartu zen, jokaera hau bere lagun eta familiari arritu zituen. Monastegian nobiziadoarentzako jarritako legeak bete zituen baina ez zuen Jaingoikoarenganitzaroten zuen bakea aurkitu. 1506eko udazkenean monjea egin zen eta urte bat geroago apaiz egin zen.
1508.ean Wittenberg-eko unibertsitatean barneratze maila filosofiko batera apuntatu zen. 1509.ean teologian lizenziatu zen eta Erfurt-era itzuli zen. 1510.eko azaroan Erroma bisitatu zuen zazpi monastegi Agustinoen errepresetatzaile bezala eta bisitante baten ohiturazko jokaera erlijiosoak bete zituen.. 1512an doktoratu zen eta onartu zuen teologia biblikoaren katedra, hil arte konserbatu zuena.
Matin Lutero predikatzaile, irakasle eta administratzaile oso aktiboa izan zen. Bere ikasketak Itun Berrian kristauak beraien fedearengatik, eta Jainkoaren graziarengatik salbatzen direla eta ez beraien merituengatik pentsatsera eraman zuten.

 Zeintzuk dira bera egiten dituen proposamenak eta zergatik?

Barkamena barkaberatasun salmenta kritikatzen hasi zen eliza katolikoak dispentsatzen zituen bekatuengatik.

Lutero-k babesten zuen fededunaren salbazioa fedeagatik soilik lortzen zela, horregatik aita santuaren autoritatea uko egiten zuen eta aitortzen zuen Bibliara autoritate bakar bezala, kristauek bere ama-hizkuntzaz eta ez latinez ohitura zen bezala irakurri behar zutenera.
 

Lutero-k Bibliako jatorrizkoak Eliza kristaua  irakaspenetara itzul zedila bultzatzea bereizgarri izan zuen eta honekin eliza kristauen restructuración bat egin zuen Europan.

Martín Lutero-k 1517ko Erreforma protestantea hasi zuen "95 Tesiak" eseki zituenean Wittenberg-en eliza bateko atean, Alemanian. Hurrengo urteetan, bere sinesteetan eta ideietan arreta zabala, ospea eta ospea irabazi zituzten. Erlijioari buruz Lutero-ren ideiak nabarmentzen ziren Eliza Katolikoaren eta garaiaren praktiken doktrinekin, elizarako mehatxuan eta bere lidergo-paperean bizitza publikoa bihurtu zuten.

 Lan garrantzitsuenak/ ezagunak

-Biblia alemanera itzuli zuen eta esan zuen. 

-Idatzi zituen "bakera Bultzatzea", "Alemaniako Katixima", "Alemaniako Meza" eta beste lan batzuen artean, 95 proposamenen (1517ko urriaren 31ren ), "Kirchenpostille-a"

-"Aitasantutza erromatarraren kontra" 

-Hiru «idazki erreformista» handi: Alemaniako nazioaren noblezia kristaurako deia, La Elizako eta askatasun kristauaren gaineko gatibutasun babiloniarra.

ARTE GOTIKOA

GOTIKOA

Arte gotikoa XII. mendearen erdialdera jaio zen Paris inguruko Saint Denis basilikaren korua eraiki zutenean. Gotikoaren hasierako esparrua oso laburra zen; izan ere, Frantziako erregeen aginduppeko Ile-de-France baino ez zuen hartzen. Hala ere, ehun urte geroago arte gotikoa Europako lurralde gehienetarea hedatua zen.

Frantzian sustraia izan arren, Europako lrralde bakoitzak bere nortasunaren arabera arte gotikoari kutsu berezia ezarri zion. Arte gotikoak geografiaren aldetik eremu zabala hartu zuen. Iparraldean Eskandinaviaraino iritsi zen; ekialdean Poloniaraini; eta hegoaldean Zipre eta Rodas-eraino. Kultura gotikoa, hain zuzen, politikoki oso zatikaturik zegoen Europaren elementu bateratzailea izan zen.

Hasieran “gotiko” hitzak basatia esan nahi zuen, eta mendebaldean XII. mendetik XVI. Mendea arte garatu zen artea izendatzeko erabili zen gero. Lehenbizi arkitekturari atxiki zitzaion izena, gero arte-multzoari eta azkenean denboraldi horretako kultura osoari. Arte gotikoa urtetan arbuiatu egin zuten eta estilo horretako lanak suntsitu ere egin zituzten. XIX. mendean ordea, berez zuen garrantzia aitortu zitzaion.

Arte hau ez zen berez edo espontaneoki sortu, baizik eta bere aurretik egindako  arteetan oinarritzen da, eta pixkanaka-pixkanaka eraikitzen Joan zen arte bat da. Hain zuzen, arte gotikoa gehienbat erromanikoan oinarritzen da, baina gero, erromanikoaren aurkako arte batean bilakatzen da, proportzio klasikoak bertikaltasunarekin puskatzen direnean. Gotikoa, gainera, estilo artistiko bezala, erromanikoa baino askoz ere konplikatuagoa da.

1.      ARKITEKTURA

-          HELBURUA: Gotikoan eraikinak hirietan kokatuko dira . Helburu erlijioso eta ez erliiosoak dituztenak tartekatuko dira: katedralak, jauregiak, merkatarien lonjak, udaletxeak eta abr. Eraikin berriak hiriaren botere eta aberastasunaren ikur bihurtuko dira, batez ere KATEDRALAK hirietako erdigune eta ardatza dira.

-          Erabiltzen duten materiala HARRIA da. Baina lantzeko teknika askoz ere garatuagoa izango dute.

-          TEKNOLOGI aurrerakuntzei esker Katedralak gero eta altuera handikoak egingo dituzte.

-          HORMAK, estuak eta lirainak dira eta altuera handia dutenez, ez erortzeko, kanpotik ARBOTANTEAK ipintzen dizkiete.

-          Eraikin gotikoak LEHIO asko eta zabalak dituzte; ondorioz, barnekaldea oso ARGITSUA da.Lehioak beiratez estaltzen zituzten eta honek barnean kolore jolas zoragarriak sortzen ditu.

-          OINPLANOA, Gurutze Latindarra da. (Ikusi irudian oinplanoaren atalak).

-          Altuera handiko hormak eusteko arku berri bat asmatu ze, ARKU ZORROTZA izenekoa. ( ikusi irudia).

-          Altuera handiko eraikinak estaltzeko ere ganga berriak asmatzen dituzte: GURUTZE GANGAK

2. ESKULTURA

-          HELBURUA: herritarrei kristau ezagutzak eta Bibliako pasarteak irakastea da; erromanikoan bezala.

-          KOKAPENA: Eskultura gehienak eraikinerako eginak daude. Horregaitik esaten da: eskultura arkitekturaren menpe dago. Gehien bat eliz atarietan eta zutabeetan kokatzen dira.

-          Irudiak naturalagoak eta errealistagoak dira: zintzelatutako pertsonak, jantziak, keinuak benetakoekin antza gehiago dute.

-          Irudi gotikoek mugimendua eta sentimenduak ere adierazi nahi dituzte: aurpegiko keinuak, besoak luzatu, jantzien tolesturak eginaz lortzen dute poza, tristura, sufrimendua, mina etab igortzea.

      GAIAK

-          Irudikatzen diren gai gehienak erlijiosoak dira, baina pixkanaka bestelakoak ere agertzen dira.

-          Eliz atariko tinpanoan  KRISTO PANTOKRATOR-a, Ama Birjina haurrarekin eta Jesus gurutzean irudikatzen jarraitzen dira, baina orain irudiek gotiko eskulturako ezaugarriak dituzte: mugimendua, sentimendua, naturaltasuna,...

-          Eskultura mota berriak agertzen dira:

·         ERRETAULA: altarean kokaturiko eta eskulturaz ornituriko elementua.

·         HILOBIAK: norbanakoen hilobiaetan eskulturak zizelkatzen dira.

3. PINTURA

Eskulturak dituen antzeko ezaugarriak ditu: 

• Helburua: kristau erlijioa irakastea.
• Kokapena: eliza barruko hormetan. Ala ere lehioak ugaritu direnez margotzeko horma gutxiago dago.
• Naturaltasuna: errealitateko formekin antza gehiago.
• Mugimendua: irudiek mugimendua igortzen dute: arropetako tolesdurak, eskuan altzatuz, lepoa biratuz etab.
• Sentimenduen adierazpena: aurpegiko keinuen bidez poza, samina, tristura etab.

      PINTURA GOTIKOAN IZANDAKO BERRIKUNTZAK

-          GAIAK erlijiosoak dira gehien bat, baina eskulturan gertatu bezala EZ ERLIJIOSOAK ere gero eta gehiago dira: noble eta burgesen argazkiak ( ERRETATUAK) adibidez.

-          KOKAPENA: Pintura elizetako hormetatik askatuz doa eta egur gainean margotzen hasiko dira teknika berriak erabiliz.

• Alde batetik, aldareko ERRETAULETAKO GELATXOAK margotuko dituzte.
• Zurezko tauletan gaur ezagutzen ditugun LEHEN KOADROAK margotuko dira.

-          KOLOREAK oso aberatsak dira; erabiliena URRE-KOLOREA da.

-          Margolanetako irudi nagusien atzekaldean lehen PAISAIAK margotzen dituzte.

ARTE GOTIKOA BIZKAIAN

Bizkaiko arte gotikoaren analisia ondorengo hauek kontuan hartuta : tipologia artistiko ezberdineko lan gotikoak (erlijio-arkitektura, arkitektura militarra, arte figuratiboa, liturgia-altzariak eta irudiak, margoak eta abar.), Bizkaiko gotikoaren ezaugarriak eta ikerketa proposamen ezberdinak (gotikoa Bizkaian, erlijio-arkitektura formen garapena, Bizkaiko eliza gotikoen oinplanoen tipologia-sailkapena espaziala eta abar).

Bizkaiko estilo gotikoko eraikinik bitxiena Lekeition dago. Herri horretako Andre Maria elizak XIII. mendeko gaztelar estiloaren traza orokorrei jarraitzen die, baina haiek sinplifikatuta. Hona tenpluaren ezaugarri arkitektoniko nagusiak: hiru ataleko hiru nabe, gurutzadura, hiru kapera burualdean, pinakuludun arbotante-bateria bikoitza, nerbio baten presentzia estalkiaren luzera osoan, hari sendotasuna ematen diola, eta haren atzeko partearen ardatza ipar alderantz desplazatzea dakarrela, eta leihateetako trazeriak, zeinak ingelesen eraginaren pean egin baitziren.


Bizkaiko gainerakoan, Gernikako Santa Maria eta Ondarroako Santa Maria elizak nabarmendu behar dira; azken horretan, batez ere, gurutzadura eta abside falta, eta apainketa arkitektonikoa, trazeriak baititu baotan eta erlaitzetan, eta pinakulu eta gargola adierazkorki apainduak. XV. eta XVI. mendeen bitartean, Bizkaiko gainerako eliza gotiko nagusiak eraiki ziren. Honako hauek dira aipagarrienak: Urduñako Santa Maria, Begoñako Andre Maria, Portugaleteko Santa Maria, Balmasedako San Severino, Galdakaoko Santa Maria eta Ziortzako Kolegiata, Markina-Xemeinen.

ARTE ERROMANIKOA

ARTE ERROMANIKOA

Erromanikoa XI. eta XII. mendeetan Europan garatu zen artea da, erlijiosoa neurri handi batean. Erdi Aroko lehen artea edo estiloa dela esan dezakegu, eta ezaugarri nagusi berberak izan zituen Europa osoan.

Garapen handia izan zuen eta berehala hedatu zen mendebaldeko Europan zehar; hedapen horretan, erromesaldiek (Santiago Bidea) eta Cluny ordenak garrantzi handia izan zuten. Hedapenaren arrazoiak:

·  Aurrerapen ekonomikoa eta kulturala.

·  Mugimendu erlijiosoen indartzea.

·  Garaiko populazioaren hazkuntza.

  

1.      ARKITEKTURA

Arte erromanikoaren espresio-biderik nagusiena da, eskultura eta pintura bere zerbitzuan. Batez ere erlijiosoa da; Eliza eta monasterioa dira eraikuntza zabalduenak.

      ARKITEKTURA ERLIJIOSOA

a)      ELIZAK:

·  Oinplanoa: gurutzadura latinoa. Buruan, normalean, abside erdizirkularra izaten dute. Absidea barnealdetik inguratuz korridore edo galeria aurki dezakegu, girola edo deanbulatorio izenekoa. Absidioloak ere  izan daitezke, absidean dauden kapera erdizirkularrak.

·  Normalean hiru nabe.

·  Kanoi-ganga erabiltzen zuten.

Ø      Estalkiaren pisua dela eta. Hori da hain zuzen ere arkitektura erromanikoaren ezaugarri nagusia: hormak nagusitzen dira baoen aurrean. Horregatik, garai honetako eraikuntzak ilunak eta itxiak dira.

Ø      Barnealdean, fajoi-arkua eta pilare sendoak; kanpoaldean, sendogarriak.

Ø      Erdiko gangaren pisua alboetako nabeek jasaten dute; hauek, normalean, erdiko nabearen ia altuera berdina izaten dute. Beraz, argi gutxi sartzen da.

· Dekorazio elementuen urritasuna.

·  Fatxadak:

Ø      Sendogarriak, dorreak aurrealdean, absideak buruan.

Ø      Portadak azpimarratzekoak dira.

§   Bi funtzio.

§   Elementuak: arkiboltak, tinpanoak, janbak, mainelak, dintelak, etab.

· Adib.: Santiagoko katedrala, Jakakoa, Sta Maria Ripoll-ekoa, etab…

b)      MONASTERIOAK:

·  Zibilizazioarekiko urrun eta bereiztuta egoten ziren lekuetan eraikitzen zituzten.

·  Erakunde erlijioso eta babes-leku ziren eta indar politiko, sozial eta ekonomiko handia zuten.

·  Kultur guneak izan ziren, garai hartako kultura eta Elizaren pentsaeraren hedapenaren protagonista.

·  Eraikuntzari dagokionez, oso handiak ziren. Gela asko izaten zuten.

  

      ARKITEKTURA ZIBILA

·  Adibide gutxi dago. Arrazoia: eraikinak etxebizitzak ziren eta gehienak egurrez eginak zeuden (harria garestia zen); maiz, erre egiten ziren.

·  Kontserbatu direnen artean:

Ø      Gazteluak: jaun batena edo erregearena.

Ø      Jauregiak: Adib.: Lizarrako jauregia.

Ø      Zubiak. Adib.: Cangas de Onís.

·  Arkitektura zibila, kasu askotan, Santiago Bideari lotuta dago. Adib.: Gares.

2.      ESKULTURA

-   Arkitekturari lotuta dago eta honen osagarri dela esan dezakegu.

-   Kokapena: tinpanoak, portadak eta kapitelak batez ere.

-   Ezaugarri nagusia: antinaturaltasuna, mugimendu falta, simetria.

-   Gehien erabiltzen den gaia Pantokrator izenekoa da.

-   Adib.: Sta. Maria de Ripoll-eko ataria, Silos-eko klaustroa, etab…

3.      PINTURA

-   Arkitektura eta eskulturgintzarekin erlazionatuta dago.

-   Erlijioarekin erabat lotuta dago, kokapena aldetik elizetako hormetan, absideetan batez ere, azaltzen delarik.

-   Eskulturgintzan ikusi dugun bezalaxe, bere helburu nagusia kateketiko-didaktikoa da. Beraz, azaltzen diren gaiak antzekoak dira: Pantokratorrak, Azken Epaiketa...

-   Ezaugarriak: marrazkia oso markatua da, lerroari garrantzia emanez. Perspektibarik ez dago, mugimendurik ez, naturaltasuna falta da eta koloreak lauak dira.

-   Adib.: Taüll-eko Santa Maria eta Klemente Deuna (Katalunian), San Isidorokoak (Leonen), etab…

ARTE ERROMANIKOA BIZKAIAN

Bizkaiko erromanikoko zatiak probintziaren iparraldean kokatzen dira, itsas Kantabrikoko alboan.
Hemen ikus dezakegu hainbat adibide:

·         San Pelaio ermita

·          San Miguel Zumetxagako ermita

·         San Miguel Fruizeko eliza

Bizkaiko eliz erromanikoak

1.     San Pelaio ermita (Bakion)

San Pelaio ermita, Bakiokoa, XII.mendearen eta XIII-koa da.

2.     San Miguel Zumetxagako ermita (Mugian)

San Miguel Zumetxagako ermita Mungian kokatuta dago, hau Bizkaiko eraikin garrantzitsuena eta ezagunena da erromaniko arloan.

3.     San Miguel Fruizeko eliza

Eliza honek bakarrik du erromaniko zati bat, konkretuki bere sarrera.